در خانه اگر کس است یک حرف بس است...
«بسمه تعالی شأنه»
قَالَ لَهُ (الامام الجواد علیه‌السلام) رَجُلٌ أَوْصِنِی!
قَالَ علیه‌السلام وَ تَقْبَلُ؟
قَالَ نَعَمْ.
قَالَ تَوَسَّدِ الصَّبْرَ وَ اعْتَنِقِ الْفَقْرَ وَ ارْفَضِ الشَّهَوَاتِ وَ
خَالِفِ الْهَوَى وَ اعْلَمْ أَنَّکَ لَنْ تَخْلُوَ مِنْ عَیْنِ اللَّهِ فَانْظُرْ کَیْفَ تَکُونُ.
تحف العقول ؛ ص ۴۵۵
ترجمه روایت
مردى به آن حضرت گفت: مرا اندرز و سفارش فرما.
فرمود: آیا تو اندرز می‌پذیرى؟ گفت: آرى!
آنگاه امام جواد علیه السّلام فرمود:
صبر را بالش خود ساز
و با فقر دست در آغوش بگیر (با فقر معانقه کن)
و شهوتها را دور ساز
و با هواى نفس مخالفت ورز
و بدان که همواره در دیدرس خدایى،
پس ببین چگونه باید باشى.
تجزیه و ترکیب
قَالَ = فعل ماضی
لَهُ = جار و مجرور متعلق به «قال» (مرجع ضمیر امام جواد علیه‌السلام است)
رَجُلٌ = فاعل «قال» و مرفوع
أَوْصِنِی = فعل امر + فاعلش «أنت» مستتر + مفعول به محلا منصوب
- کل جمله «اوصنی» مفعول بها برای «قال» و محلا منصوب
قَالَ = فعل و فاعلش «هو» مستتر
علیه = جار و مجرور، خبر مقدم، متعلق به افعال عموم محذوف
السلام = مبتدای مؤخر و مرفوع
کل جمله «علیه‌السلام» معترضه و بدون محل
وَ = برای این واو ٣ احتمال مطرح می‌کنیم.
احتمال اول : واو حرف عطف باشد و «تقبل» رو به جمله مقدر عطف کند، مثلا؛ «إنْ اُوصِکَ فهل تسمعُ و تقبلُ؟»
احتمال دوم : واو استیناف باشد و استفهام از لحن و سیاق کلام فهمیده شود؟
احتمال سوم : واو، مبدله - جانشین - همزه استفهام باشد. (بیان این واو در کتاب مغنی اللبیب، باب اول، ذیل بحث حرف واو بیان شده)
تَقْبَلُ = فعل مضارع و مرفوع
قَالَ = فعل و فاعلش «هو» مستتر
نَعَمْ = حرف جواب، مقول قول قال محلا منصوب
قَالَ = فعل و فاعلش «هو» مستتر
تَوَسَّدِ = فعل امر باب تَفَعُّل و مجزوم، صیغه ٧، فاعلش «أنتَ» مستتر
الصَّبْرَ = مفعول به «توسد» و منصوب
وَ = حرف عطف
اعْتَنِقِ = فعل امر باب افتعال و مجزوم، صیغه ٧، فاعلش «أنت» مستتر
الْفَقْرَ = مفعول به «اعتنق» و منصوب
وَ = حرف عطف
ارْفَضِ = فعل امر ثلاثی مجرد و مجزوم، صیغه ٧، فاعلش «أنتَ» مستتر
الشَّهَوَاتِ = مفعول به «ارفض» و منصوب
وَ = حرف عطف
خَالِفِ = فعلا امر باز افعال و مجزوم، صیغه ٧، فاعلش «أنتَ» مستتر
الْهَوَى = مفعول به «خالف» و تقدیرا منصوب
وَ = حرف عطف
اعْلَمْ = فعل امر ثلاثی مجرد و مجزوم، صیغه ٧، فاعلش «أنتَ» مستتر
أَنَّکَ = حرف مشبهة بالفعل + اسمش محلا منصوب
لَنْ = حرف ناصبه فعل مضارع (فعل را به معنای استقبال می‌برد)
تَخْلُوَ = فعل مضارع منصوب + فاعلش «أنتَ» مستتر
مِنْ عَیْنِ = جار و مجرور، متعلق به «لن تخلو»
اللَّهِ = مضاف الیه و مجرور
فَانْظُرْ = حرف عطف + فعل امر ثلاثی مجرد و مجزوم + فاعلش «أنتَ» مستتر
کَیْفَ = خبر مقدم «تکون» محلا منصوب
تَکُونُ = فعل مضارع ناقصه + اسمش «أنتَ» مستتر
«کیف تکون» مفعول به «اُنظُر» است و محلا منصوب. («کیف» فعل «انظر» را معلق کرده است)